Herbestemming

Bis-architectuurwedstrijd, Project & Immo, winnaars 2018 - 'herbestemming', Woningbouw & renovatie

De demografische evolutie, de hoge prijs van ons wonen, het nijpende mobiliteitsprobleem en de bewustwording om onze tijd kwalitatiever in te vullen, dwingen ons om slimmer en creatiever om te gaan met onze ruimte en ons gebouwenpatrimonium.

Bis-architectuurwedstrijd: Herbestemming

Ontdek hier welke bijzondere (winnende) projecten van de bis-architectuurwedstrijd 2018 wij mochten ontvangen. Zorgen voor een ruim woon-, werk-, winkel- en dienstenaanbod zonder te veel nieuwe ruimte aan te snijden, hoe pakken we dat concreet aan?

Door bebouwbare invulplekken binnen het kerngebied te benutten = inbreiden
Door de gebruiks- en bebouwingsmogelijkheden van in de kern gelegen sites uit te breiden = verdichten
Door bestaande gebouwen een geoptimaliseerde of nieuwe invulling te geven = herbestemmen

Upcycling van bestaande gebouwen

Voormalige industriële gebouwen, postkantoren, scholen, religieuze gebouwen, verlaten hoeves, ongebruikte militaire sites …; onbenut potentieel dat we met wat out-of-the-box-denkwerk een nieuwe invulling kunnen geven. Opvallend of subtiel, bij herbestemming blijven de karakteristieke architecturale eigenschappen van het gebouw meestal behouden. Daarnaast is herbestemming het resultaat van domeinoverschrijdend overleg, van het zoeken naar een nieuw evenwicht op gebouwniveau maar evengoed op straat- en wijkniveau.

Socio-economische impact

Ook bij herbestemming is het belangrijk om een gezonde mix te verkrijgen van verschillende woontypes. Daar waar het kan aangevuld met commerciële ruimtes en publieke voorzieningen. En niet te vergeten: zones voor recreatie en groen. De bis architectuurwedstrijd richt zich niet alleen op gerealiseerde projecten. Ook lopende plannen, ontwerpen of concepten waren welkom. Projecten waarin werd nagedacht over:

de herbestemming van bestaande gebouwen of sites
de optimalisering van infrastructuur, met een residentiële insteek

Winnaar 1: Site Apostolinnen

Herbestemming van een oude kloostersite tot binnenstedelijk wonen

Architect: Tom Verschueren – dmvA architecten – Mechelen

Site Apostolinnen is een projectcombinatie van nieuwbouw, renovatie en restauratie in Mechelen. In de Middeleeuwen bestond de site uit verschillende woningen met verschillende eigenaren. In de 18de eeuw kochten de Apostolinnen het domein op en breidden het uit met nieuwbouw en door aanliggende percelen bij te kopen. Het domein is daarna verder getransformeerd naar woningen voor de middenklasse en was op het einde van de 19de eeuw een echte woonkazerne geworden. In 1926 werd de volgebouwde site een matrassenfabriek tot aan de start van het nieuwe bouwproject.
Volgens het historisch onderzoek zijn er sinds de Middeleeuwen veel straten en steegjes verdwenen.

Foto: Tom Verschueren – dmvA architecten

De ontwerpers besloten de straatjes terug te brengen door het binnengebied uit te zuiveren en op die manier de historische hoofdvolumes te tonen en ruimte te geven. Er zijn hierdoor nieuwe buitenruimtes ontstaan die het binnengebied leefbaar maken.

Het project omvat een kruisbestuiving tussen oud en nieuw. De nieuwbouw dient als katalysator voor de gehele site: het is een bakstenen monoliet met buitentrappen die, in samenwerking met de stegen en de patio’s, voor nieuwe circulatie op de site zorgen.

Winnaar 2: WHERE – Where House

Herbestemming van een oude loods tot een eengezinswoning

Architect: Frederik Dutry – FREEK Architecten – Gent

Een voormalige loods is volledig overdekt en ligt op een perceel in een woonblok dat volledig volgebouwd is met enkel een private doorgang ernaartoe. Een eengezinswoning met buitenruimte leek een haalbaar idee. Het werd dus een vanaf de straat zo goed als volledig verborgen woning. Van het ‘warehouse’ maakten de ontwerpers een ‘where house’. Waar is het huis? Is er eigenlijk wel een huis?

Foto: Frederik Dutry – FREEK Architecten

Het dak van de loods werd voor de helft gesloopt, zodat een grote open ruimte ontstond. De bestaande hoge wanden van de loods bleven staan, werden structureel versterkt en zorgen voor een ommuurde stadstuin. Geen inkijk van de talrijke buren, een oase binnen een bouwblok. In het oosten werd bewust afstand gehouden van de nabijgelegen panden door een lichtspleet. Hierdoor hebben de ontwerpers visueel ruimte gecreëerd, en losten ze het bouwfysisch probleem van gemene muren op.

Er werd zoveel mogelijk van de loods behouden: de ommuurde stadstuin, beton kolommen en houten ribbenplafond. Omwille van hoogte en de wens zoveel mogelijk licht binnen te brengen, is alle schrijnwerk in staal uitgevoerd. Uitgekiende raamverdeling zorgt ervoor dat de verhouding van de breedte van de opengaande delen afgestemd is op de hoogte ervan.

Foto: Frederik Dutry – FREEK Architecten

Winnaar 3: Depots Pyrex

Herbestemming van een depot tot tien lofts, drie appartementen en een kantoor

Architect: Peter-Paul Piot – Architectslab – Molenbeek

Het terrein bevindt zich achter een statig herenhuis in Molenbeek en heeft een totale vloeroppervlakte van zo’n 4000 m. Het depot is in de jaren ‘20 gebouwd als opslagplaats door Pyrex, fabrikant van allerhande vuurvast glaswerk en keramiek. Het herenhuis functioneerde destijds als kantoor.

Midden in het perceel werd een stuk afgebroken, zodat er twee volumes overbleven, gescheiden door een binnenkoer. Elk van die volumes behield een centrale patio waarrond per verdieping twee lofts werden ingericht. In het herenhuis werden drie appartementen ingericht.

Eén van de grootste uitdagingen was het openwerken van het dichtbebouwde perceel. Iedere woning heeft een eigen terras, maar het is de gemeenschappelijke buitenruimte die de motor is achter dit project.

Foto: Peter-Paul Piot – Architectslab

Eervolle vermelding 1: Sociaal Huis

Herbestemming van het Oud-Wezenhuis voor meisjes uit 1904 tot “Sociaal Huis”.

Architect: Dominique Plantefève Castryck – WAW architecten – Halle
Foto’s: Tim Van De Velde

Dit Oud-Wezenhuis moest omgevormd worden tot een “open” Sociaal Huis met behoud van het historisch karakter. De bestaande binnenstructuren werden volledig uitgebroken, vides werden gecreëerd, doorzichten gerealiseerd en de bestaande niveaus met hun hoge plafonds en hoge ramen werden ook aan de binnenzijde behouden.

Foto: Tim Van De Velde – WAW architecten

Het nieuwe beglaasde volume huisvest de polyvalente vergaderzaal en fungeert als portaal tot het Sociaal Huis.

In de oorspronkelijk gesloten zijgevels van het oude gebouw werden zowel links als rechts nieuwe beglaasde erkers gerealiseerd als een vitrine die het Sociaal Huis aankondigen van in de straat. Een vide creëerde een opener gevoel in het gebouw.

Een nieuwe structuur van stalen en betonnen kolommen en platen werd binnenin aangebracht. Onder de bestaande overgebleven buitenmuren werden groutpalen geboord om de stabiliteit van de bestaande constructie te verzekeren m.b.t. de integratie van de nieuwe structurele elementen. De nieuwe betonnen structuren, plafonds en kolommen in beton liet men zoveel mogelijk zichtbaar.

De nog weinig overgebleven oorspronkelijke elementen binnenin het gebouw werden bewaard en gerenoveerd, zoals de kapel met haar houten tongewelf, de glas-in-loodramen, de vloer in cementtegels en de oude deuren van het koor.

Foto: Tim Van De Velde – WAW architecten

Winnaar 5: Het Moment, Averbode

Herbestemming van in onbruik geraakte landelijke dienstgebouwen tot een bruisend nieuw belevingscentrum

Architect: Evert Crols – B-bis architecten
Foto’s: Ilse Liekens

Het Moment is een belevingscentrum waar mensen ‘de dingen van Averbode’ kunnen ontdekken. Hier krijgen zij een mooie kijk op de hoger gelegen abdijkerk en -gebouwen en ontdekken zij hoe de norbertijnen leven.

De ontwerpers kozen er bewust voor om de bestaande gebouwen aan de buitenzijde zo weinig mogelijk te wijzigen om het karakter van de abdij maximaal te bewaren. Nieuwe toevoegingen werden in claustra metselwerk uitgevoerd. Deze bouwwijze sluit sterk aan bij de bestaande metselwerkwanden, terwijl de nieuwe toevoegingen toch goed leesbaar blijven binnen het historische patrimonium.

De ruimtes zelf werden beschouwd als de historische schil waarbinnen de nieuwe functies geïntegreerd zouden worden. De plaatselijk verdwenen abdijmuur werd hersteld door het bouwen van een overdekte tentoonstellingsruimte, een hedendaagse interpretatie van de historische poortgebouwen. De tentoonstellingsruimte heeft aan de buitenzijde een gesloten karakter met wanden opgetrokken uit baksteen die de verdwenen abdijmuur terug vervolledigen. Langs de binnenzijde echter heeft deze ruimte een open karakter dat naadloos aansluit op het plein van het belevingscentrum.

Foto: Ilse Liekens – B-bis architecten

De oude hoevewoning herbergt nu een kaasrijperij. Oude werkplaatsen werden omgebouwd tot een bakkershuis en tot een abdijwinkel. De nieuwe winkel biedt plaats voor de boeken en publicaties van Uitgeverij Averbode en voor de eigen abdijproducten. In de grote schuur kwam er een degustatieruimte met zo’n 180 zitplaatsen alsook een microbrouwerij.